Hartige taal

Zelfoordeel is zo onopvallend als een jakhals in de woestijn

Zelfoordeel heeft een schutkleur

De jakhals is een metafoor in geweldloze communicatie, voor die stem in ons hoofd die gromt en mokt. Een knorrige norse betweter die vilein oordeelt, analyseert, corrigeert, bestraft, beschuldigt en dat volhoudt tot je de behoefte ziet die kennelijk niet vervuld is. Sinds ik me dat besef minimaliseer ik de oordelen in mijn hoofd niet meer, ik zet er juist een volle schijnwerper op. “Wat een manipulator die man, ik zei nee en voelde een nee, waarom zei ik uiteindelijk toch ja? Zei ik dat echt? Die man kan geen nee horen, respectloos gewoon”. Grrrr. Ik voel me steeds bozer. Tot ik voel hoe ik mezelf in de tang houd. Ik maak me afhankelijk van hem, door niet te kijken naar wat hij in mij raakt. Pijnlijke herinneringen en een oude behoefte aan respect voor autonomie. Zelfrespect en keuzevrijheid zijn van mij: mijn keuze of ik dat weggeef.

Oordelen over anderen heb ik elke dag

Die zijn niet zo moeilijk om te herkennen. Denk maar niet dat een trainer geweldloze communicatie geen oordelen heeft. Het is vast geen toeval dat ik zo vaak een (echte) jakhals zag in Namibië vorig jaar. Op een avond midden in de Namib, waar we naar de stilte luisterden, voelde ik opeens iets. Er stond een jonge jakhals vlak achter me met lieve nieuwsgierige ogen naar ons te kijken. Ik houd van die jakhals, het is mijn bondgenoot geworden. Zeker in mijn werk als huisarts: als ik bijvoorbeeld uitloop, mijn koffiepauze mis en een patiënt moppert. Empathie-moe ben ik dan soms en dan wordt mijn jakhals wakker. “Kan die vrouw zich misschien ook een keer in een arts verplaatsen?!” Behoefte aan empathie heb ik dan, empathie en rust. Koffie. Die is makkelijk.

Zelfoordeel is geniepiger

Zelfoordeel valt niet zo op. Waarom voelde ik me de hele dag chagrijnig over die man die mij ‘manipuleerde’ tot een ja? Er zat nog een tweede jakhals in mijn hoofd, met zijn schutkleur liggend in het gele gras. Een geniepige, genadeloze, fluisterende jakhals. “Laat je nu wéer over jezelf heen lopen? Zwakkeling. Je hebt ook niks geleerd. Internationaal gecertificeerd trainer geweldloze communicatie, jij? Hebben die assessoren in Engeland wel goed opgelet?”

De schutkleur heeft een functie

Zelfoordeel doet pijn. De behoefte die onder mijn zelfoordeel ligt voelt kwetsbaar en is daarom ook beter verborgen. Ik verlang naar acceptatie, er mogen zijn zoals ik ben, mildheid voor mezelf. Mijn innerlijke criticus lacht me uit. Een gevecht met mijn hoofd tot ik voel hoe sterk dat verlangen is. Onbekommerd mezelf zijn. Geen goedkeuring nodig hebben van een ander. Omdat ik bij mezelf hoor, mezelf accepteer. Zelfrespect geeft vrijheid en rust.

Ik houd van die jakhals

Ik zou die oordelen voor geen goud willen missen. Dankzij die scherpe oordelen word ik herinnerd aan mijn drijfveren en weet ik weer wat er echt toe doet voor mij. Ook al heb ik daar soms een paar uur voor nodig. Geweldloze communicatie met jezelf is al 80% van het effect. Als de angel eruit is, is de lucht geklaard. Weg boosheid en chagrijn. Dirk Witte zong al in 1917: “Houdt een hart vol van warmte en liefde in je borst, maar wees op je vierkante meter een vorst, Mensch, Durf te leven“. Als ik weer op mijn vierkante meter sta, zie ik mezelf weer als mens en de ander ook. Daar heb ik de moed om mijn eigen leven te leven.

Wat vertel jij jezelf als je je ergert aan iemand?

Oordelen die je niet onderzoekt zetten jezelf, de ander, plezier en mogelijkheden vast. Het maakt je afhankelijk, moe en gefrustreerd. Zie jij je oordeel als interessant of is je oordeel “waar”? Ik vertelde mezelf dat die man geen nee kon horen. Een ander perspectief is dat ik degene was die niet op mijn vierkante meter bleef staan. Als ik bij mezelf blijf, zie ik mijn behoefte aan keuzevrijheid, veiligheid en respect als iets moois. Als ik op mijn eigen vierkante meter sta zie ik de volledige mens weer in de ander: de hele taart, niet een punt van de taart. Misschien probeerde hij zelf ook een behoefte aan respect te vervullen. Het effect van geweldloze communicatie blijft me verwonderen. Ik heb de man in alle rust gebeld. Alsnog nee zeggen was niet meer moeilijk.